Nassim Nicholas Taleb tarafından ortaya atılan Siyah Kuğu kavramı olasılıksız kabul edilmesi nedeniyle öngörülemeyen, gerçekleştiğinde büyük etkileri olan ve ancak gerçekleştikten sonra açıklama bulunan (bazen de uydurulan) olguları ifade etmek için kullanılmaktadır (Taleb, 2007). Dünya tarihinin kilometre taşlarının önemli bir bölümünün Siyah Kuğu vakaları olduğunun öne sürülmesi yanlış olmayacaktır.
1. Dünya Savaşı (1914), kişisel bilgisayarlar (1970’ler), internet, soğuk savaşın sonra ermesi (1990’lı yıllar), dot-com balonu (2000), 11 Eylül saldırıları (2001), mortgage krizi (2008), Covid-19 pandemisi (2020) siyah kuğu örnekleri olarak gösterilebilir. Özellikle son on yılda Siyah Kuğu vakalarının yukarıda verilen tarihlere kıyasla kayda değer ölçüde sıklaştığı dikkat çekmektedir. Örneğin sadece bu yıl ülkemizi etkileyen deprem, Rusya-Ukrayna savaşı, İsrail-Gazze savaşı, öncesinde İsrail’de yaşanan sivil protestolar, Fransa’da yaşanan isyanlar, Nijer Darbesi Siyah Kuğu olmanın üç temel şartını karşılamaktadır. Tüm bu olaylarla ilgili asıl vurgulanması gereken nokta ise kimsenin bu olayları tahmin edememesi ve önlem alamaması ancak gerçekleştiklerinde oyunu değiştirmeleridir.
Nedensellik ilkesine derin bir inançla bağlı olsak bile (en azından yazarın kendisi) günümüzün sosyal, politik, ekonomik, kültürel çevrelerinde yaşanan sürekli ve hızlı değişimin nedensellik-belirsizlik, nedensellik-özgür irade konularında hepimizi zorladığı bir gerçektir. İnsan doğası gerek sağkalımsal, gerekse dürtüsel sebeplerle zorlanmaktan kaçınma, düzen ve öngörülebilirlik sağlama, zihinsel ve fiziksel çabasını minimize etme (ki dertlerimizin önemli bir bölümü doğrudan bu olgu ile ilişkilidir), kanaatlerine uymayan kanıtları göz ardı etme eğilimlerine sahiptir. Siyah Kuğu dünyası ise buna imkan vermemekte, öngörülemezliği, belirsizliği, tahmin edilemezliği güçlendirmekte, hoşumuza gitmediği için kabul etmediğimiz, başımızı çevirdiğimiz veya fark etmediğimiz konuları er ya da geç çoğunlukla da daha ağırlamış biçimde, acı lezzetler olarak önümüze getirmektedir.
İnsan oğlunun en temel iki amacının sağ kalmak (varlığını sürdürmek) ve büyümek/gelişmek (öğrenmek, ilerlemek, başarı, zenginleşmek vb. hep bunun içindedir) olduğu söylenebilir. Diğer bir eksende ise hazza yönelme-acıdan kaçınma mekanizması bulunmaktadır. Bunların oluşturduğu dört bölmede insan davranışlarını kabaca incelemek mümkündür. Duygular, düşünceler, eylemler, normlar, değerler, inanç sistemleri vb. genel olarak bu dört bölmeden en az biri ile paraleldir (bu noktada birkaç dakika durup, sadece son birkaç aydaki eylemlerinizin sunulan argümanla çelişip çelişmediğini kontrol etmenizi öneririm).
Böyle bir dünyada, böyle içsel mekanizmalarla nasıl sağ kalınır? Nasıl gelişilir? Özellikle de “düşük olasılık” olarak görülen veya hepten görülmeyen örüntülerin oluşturduğu kaos nasıl yönetilir?
Siyah Kuğu dünyasında başarılı olabilmek için gerekli olan yetkinlikler incelendiğinde ortak olanların eleştirel düşünme, adaptasyon ve yaşam boyu öğrenme etrafında kümelendiği görülmektedir. Bunların üçü de olanı olduğu gibi kabullenmeme, sorgulama, direnç, öğrenme ve yeniden şekillenme gibi ortak unsurları içermektedir. Elbette iletişim, iş birliği, dijital okur yazarlık gibi başka önemli yetkinlikler de bulunmakla birlikte yukarıdaki üç çekirdek yetkinlik Siyah Kuğu olayları bakımından işlevsel olmaları bağlamında önemli olup her üçünün de eksiklikleri hayatın her alanında ilk bakışta bile fark edilmekte, amaçlara ulaşılmasında engelleyici olabilmektedir.
Yetkinlikler, Siyah Kuğu ve etkileşimin nasıl işlediğine ilişkin tartışma bir sonraki yazıda.
Taleb, N. N. (2007). The black swan: The impact of the highly improbable (Vol. 2). Random house.
1972 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nden mezun olduktan sonra aynı üniversitede Personel Yönetimi alanında yüksek lisans yaptı, akabinde Yeditepe Üniversitesi'nde İngilizce İşletme Doktora programını tamamladı. İnsan Kaynakları Yönetimi alanında çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası kuruluşlarda 30 yılın üzerinde görev yaptı. Çalışmalarına danışman, akademisyen ve eğitmen olarak devam etmektedir.
