KONUK YAZAR
Prof. Dr. Süphan Nasır – İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş; küçük bir işletme olarak kurulan ve günümüze kadar ayakta kalmayı başaran Türkiye’nin en köklü asırlık bazı markaları arasında 1777 yılında Bahçekapı’da açtığı küçük şekerci dükkanında lokum ve akide şekeri üretmeye başlayan Hacı Bekir Efendi’nin kurduğu Türkiye’nin en eski markası Hacı Bekir Lokumları; ortaya çıkışı günümüzden yaklaşık 9000 sene öncesine dayanan ve günümüzde hala tüketilmekte olan en eski içeceklerinden bozayı 1870 yılında Vefa semtinde üretmeye başlayan Vefa Bozacısı, Saray tatlısı baklavayı 1871 yılından beri üreten ve baklavada Türkiye’nin dünyaca ünlü markası haline gelen Karaköy Güllüoğlu; 1871 tarihinde Fatih’te çiğ kahveyi kavurup dibeklerde öğüterek müşterilerine hazır olarak satmaya başlayan Kuru Kahveci Mehmet Efendi; Osmanlı sarayının tatlılarından ve iftar sofralarını vazgeçilmezi güllacı 142 yıldır üreten Saffet Abdullah Güllaçları; 2. Abdülhamid döneminde saray mutfağının aşçılarından Abdullah Usta’nın Karaköy Rıhtım’da 1888’de açtığı ve 135 yıldır Osmanlı mutfağı yaşatmaya çalışan Hacı Abdullah Lokantası; 1900’lü yılların başında Denizli’de kurulan 1931 yılında İstanbul’a gelerek Koska semtinde faaliyetine devam eden ve bulundukları semtten dolayı Koska’daki Helvacı olarak anılmaya başlayan Koska bulunmaktadır.
Gıda sektöründeki bu asırlık markalar hâlâ Türk şirketler tarafından yönetilirken; Komili gibi bazı asırlık markalarımız ise yabancı markalar tarafından satın alınmıştır. 1878 yılında Midilli Adası’nın Komi köyünde sabun ve zeytinyağı üretimine başlayan Komili Hasan, Osmanlı sarayına ilk zeytinyağı ve sabunu tedarik eden marka olarak zeytinyağını yaklaşık 1,5 asırdır sofralarımıza taşımaktadır. Türkiye’nin en köklü gıda markalarından Komili, 1995’te önce Unilever markasına, daha sonra ise merkezi ABD’de bulunan Bunge Grup isimli uluslararası bir şirkete satıldı ve halihazırda faaliyetlerini bu şirketin çatısı altında sürdürmektedir.
Bankalardan kalkınmaya destek
Türkiye’de 100 yıldan uzun bir geçmişe sahip bankacılık sektöründe de markası bulunmaktadır. Türkiye’nin en eski ve en büyük kamu bankalarından Ziraat Bankası‘nın kuruluş tarihi Osmanlı İmparatorluğu dönemine dayanmaktadır. 1863 tarihinde, Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulan banka köylülere kredi vermek, tarım ürünlerini finanse etmek ve tarım sektörünün gelişimini teşvik etmek gibi tarım odaklı ekonomik faaliyetlere odaklanmıştı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından da Ziraat Bankası, devletin ve tarım sektörünün finansman ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmiştir.
Ziraat Bankası, tarım ve kırsal kalkınma alanlarında önemli bir rol oynamış ve Türkiye’nin ekonomik kalkınmasına katkı sağlamıştır. Öte yandan, Türkiye İş Bankası 1924 tarihinde Atatürk’ün öncülüğünde ve Cumhuriyet döneminde kurulan Türkiye’nin ilk özel ticaret bankasıdır. Bankanın kuruluş amacı, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ülkenin ekonomik kalkınmasına destek olmak ve ticari faaliyetleri finanse etmekti.
Cumhuriyet döneminin globalleşen markaları
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra büyüyüp gelişen çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren birçok başarılı marka bulunmaktadır ve bazıları uluslararası arenada büyük bir etki yaratmıştır. Bunlardan biri de Türk Hava Yolları‘dır (THY). Türkiye’nin bayrak taşıyıcı havayolu şirketi olan THY, 1933 yılında kurulmuş olup Cumhuriyet döneminin önemli bir markasıdır. Yüksek standartlara sahip uçuş filosu, dünya genelinde geniş uçuş ağı,ve yolcularına yaşattığı üstün uçuş deneyimi ile THY, müşteri memnuniyeti, hizmet kalitesi ve endüstri liderliği gibi alanlarda birçok ulusal ve uluslararası ödül kazanmış bir havayolu markasıdır. APEX (Havayolları Yolcu Deneyimi Derneği) tarafından “Beş Yıldızlı Global Havayolu” seçilen THY, Avrupa’nın En İyi Uçak İçi Eğlence ve En İyi Yiyecek & İçecek Ödülü’nü de almıştır.
Skytrax tarafından İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Japonca ve Çince dillerinde toplanan milyonlarca yolcu geribildiriminin analizi sonucunda THY sekinci kez Avrupa’nın En iyi Havayolu Şirketi seçilerek Türkiye’nin markası olarak dünya markası olmayı başarmış markalarımız arasındadır.
Global marka haline gelen bir diğer Türk markası ise 1944 yılında kurulmuş olan Türkiye’nin önde gelen gıda şirketlerinden Ülker’dir. Yıldız Holding dünyaca ünlü çikolata markası Godiva‘yı 2007 yılında 800 milyon dolara ve 2014 yılında ise United Biscuits markasını 3,5 milyar dolara bünyesine katarak global bir oyuncu haline gelmiştir. 2016 yılında ise bisküvi, çikolata, şekerleme üreten Ülker, Godiva, United Biscuits ve DeMet’s şirketleri Pladis adıyla tek bir global şirket altında birleşmiş ve Pladis, bisküvide şu anda dünyada 2’nci, çikolatada ise 7’nci sıradadır.
Önemli bir üretim üssü
Türkiye, dünya genelinde birçok ünlü giyim markasının üretim üssü olarak önemli bir konuma sahiptir. Ucuz işçilikten dolayı İspanyol giyim markası Mango ve Zara, İsveç merkezli H&M, Fransız kökenli Lacoste gibi birçok global giyim markası Türkiye’de üretim yapmakta veya Türk tedarikçileri kullanmasına rağmen, Türk markaları giyim ve tekstil sektöründe global marka yaratma konusunda çok da başarılı olamamıştır. Lc Waikiki ve Mavi Jeans dünya genelinde mağazaları ile giyim ve tekstil sektöründe faaliyet gösteren başarılı Türk markalarındandır. 1988 yılında Fransız asıllı üç ortak tarafından kurulan Lc Waikiki, 1997 yılında Taha grubuna bağlı Tema Tekstil tarafından satın alınarak bir Türk markası haline gelir. 2022 yılı sonu ile 1 milyar USD’den fazla ihracat yapan, faaliyette bulunulan 58 ülkenin 23’ünde pazar lideri olup Avrupa’nın en başarılı 6. Moda Perakende markasıdır. Global moda sektöründeki başarılı bir diğer markamız Mavi 1991’de İstanbul’da kurulmuş olup dünyada 37 ülkede faaliyet göstermekte olup 2021’de şirketin global perakende büyümesi %146’dır.
Yerli beyaz eşya devleri
Beyaz eşya ve elektronik sektöründe Türkiye’nin global olarak tanınan markaları arasında Arçelik, Beko ve Vestel sayılabilir. Arçelik, 1955 yılında Türkiye’de kurulmuş ve o günden bu yana birçok ülkede faaliyet göstererek uluslararası arenada tanınmış bir marka haline gelmiştir. Ülker markası gibi Arçelik de Grundig, ElektraBregenz gibi uluslararası markaları bünyesine katarak uluslararası pazarda büyümeye odaklandı ve global bir oyuncu haline geldi.
2,27 milyar dolar Türkiye’nin 6. en çok ihracat yapan firması olan Arçelik şu an 12 markası (Arçelik, Beko, Grundig, Blomberg, ElektraBregenz, Arctic, Leisure, Flavel, Defy, Altus, Dawlance, Voltas Beko) ile 9 ülkede, 30 üretim tesisi ve 53 ülkedeki iştirakleriyle global olarak faaliyet göstermektedir. Ayrıca Arçelik son yıllarda sürdürülebilirlik çalışmalarına önem vermekte ve sürdürülebilirlik ile ilgili ulusal ve uluslararası alanda birçok ödülü de bulunmaktadır.
1984 yılında faaliyete başlayan Vestel ise 158 ülkeye gerçekleştirdiği ihracat ile elektronik sektöründe 23 yıldır ihracat şampiyonluğunu elinde bulundurmaktadır. İhracattan aldığı pay ile Türkiye ekonomisi için önemli bir gücü temsil eden Vestel, Avrupa TV pazarının ilk 2, beyaz eşya pazarının ise ilk 5 üreticisinden biridir. Vestel markasının da uluslararası Ar-Ge & tasarım, müşteri memnuniyeti, insan kaynakları ve çevre alanında birçok ödüllü bulunmaktadır.
100 yıldan uzun bir geçmişe sahip olan Türkiye’nin en eski asırlık ilaç şirketlerinden Abdi İbrahim, 1912 yılında Eczacı Abdi Nadir İbrahim Bey tarafından Küçükmustafapaşa’da kurulmuştur. Dünya çapında birçok lisansörle çalışan Abdi İbrahim aynı zamanda kendi lisanslı ürünlerini de üreterek yetmişten fazla ülkeye ilaç ihracatı yapmaktadır. Abdi İbrahim, Türkiye’den çıkıp uluslararası alanda tanınan ilaç markası olarak ilk 100’e giren ilk ve tek Türk ilaç markasıdır.
Ülkemizde savunma teknolojilerinin ihracatında önemli bir artış gerçekleşmekte olup önde gelen savunma sanayii ülkelerinden biri olma yolunda ilerlemekte ve yurt dışından ciddi bir talep görmektedir. Dünyada Türk savunma sanayinin önemli markalarından Baykar, savunma ve havacılık sektöründe faaliyet gösteren dünyanın sayılı insansız hava aracı (İHA) üreticilerinden biridir. Türkiye’de %93 yerlilik oranına sahip ilk yerli ve milli insansız hava araçlarını üreterek Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterine girmiş olan Baykar markası, bu teknolojileri yurt dışındaki Katar, Ukranya, Azerbaycan, Polonya gibi birçok ülkeye de ihraç etmektedir. Baykar şirketinin son yıllarda gelirlerinin %99’undan fazlasının ihracattan geldiği bilinmekte ve Bayraktar TB2 dünyanın en fazla ülkeye ihraç edilmiş SİHA’sı olmuştur.
Cumhuriyetimizin decacorn ve unicorn girişimleri
Türkiye’de değeri 10 milyar dolar seviyesini geçip decacorn girişim olan ilk startup 2021 yılında 16,5 milyar dolar değerleme ile Trendyol olmuştur. 2010’da giyim ürünleri üzerine satış yapan bir alışveriş sitesi olarak Demet Mutlu tarafından 300 bin dolar sermaye ile kurulan site zaman içinde e-ticaret pazar yerine dönüştü. Çinli şirket Alibaba Group, 2018’de Trendyol’a 728 milyon dolar karşılığında ortak oldu ve 2020’de 350 milyon dolarlık daha yatırım yaparak ortaklık payını %86’5’a çıkardı.
2015 yılında Türk girişimci Nazım Salur tarafından kurulan hızlı teslimat uygulaması Getir, 2021 yılında uluslararası pazarlara açılarak Londra, Amsterdam, Berlin, Paris, İspanya, İtalya ve Lisbon’a hizmet vermeye başlamıştır. Türkiye merkezli teslimat uygulaması Getir, 2022 yılında 768 milyon dolar yatırım alarak 11,8 milyar dolar değerlemeye ulaşarak Avrupa’daki hızlı market ürünleri teslimatı sektöründe 10 milyar dolar barajını aşarak decacorn unvanını alan ilk şirket oldu. 2023 senesi içinde Fransa’dan çekilen Getir, İtalya, Portekiz ve İspanya pazarından çekileceğini duyurmuştur.
Değeri 10 milyar doların altında kalan ama 1 milyar doları aşan unicorn olarak adlandırlan Türk girişimler arasında ise mobil oyun girişimi Peak Games ve Dream Games, online alışveriş sitesi Hepsiburada, 28 ülkeye teknoloji ihraç eden yazılım girişimi Insider ve elektronik para ve ödeme hizmetler sunan Papara bulunmaktadır.
Dünya markalarını yöneten Türkler
Dünya’nın dört bir yanında farklı sektörlerdeki global markaları yöneten başarılı Türk yöneticilerimiz de bulunmaktadır. Dünya devi şirketlerde üst düzey yöneticilik yapan Türk yöneticiler girişimci, yeniliğe açık, değişime hızlıca adapte olabilen, krizleri soğuk kanlı olarak yönetebilen, insan ilişkilerinde başarılı ve güçlü ilişkilere sahip kişilikleriyle başarılı profil çizmektedirler. Milyar Euroluk büyüklükte bütçeleri yöneten global Türk yöneticiler arasında BBVA CEO’su Onur Genç, Vodafone Grubu Avrupa CEO’su ve İcra Kurulu Üyesi Serpil Timuray, ING Grubu Global İcra Kurulu Üyesi Pınar Abay, Rolls-Royce CEO’su Tufan Erginbilgiç, Schneider Electric Uluslararası Operasyonlardan Sorumlu Dijital Dönüşüm Kıdemli Başkan Yardımcısı Bora Tuncer, Menarini CEO’su Elçin Barker Ergün, Coca-Cola Avrasya ve Orta Doğu Operasyon Birimi Başkanı Sedef Salıngan Şahin, Castrol Başkan Yardımcısı Ömer Dormen gibi isimler sayılabilir.
Capital dergisinin her yıl hazırladığı Global 50 Türk Yönetici 2022 listesinde yurt dışındaki en güçlü 50 Türk yöneticinin yarısının da kadın olması ayrı bir gurur kaynağıdır. Mustafa Kemal Atatürk‘ün Cumhuriyet devrimleriyle kadınlar toplum içinde değer kazandı. Erkekler ile eşit haklara sahip olan Cumhuriyet kadınlarımız sadece Türkiye sınırları içinde değil, global iş dünyasında da hem yönettikleri cirolar ile hem de globaldeki etki alanlarıyla adlarından söz ettirir hale gelmiştir.
