KONUK YAZAR:
Özcan Aladinli – Endüstri Yüksek Mühendisi ve Uluslarası Otomotiv Denetçisi
Türkiye’deki otomotiv sektörü, aslında yaklaşık 70 yıllık bir geçmişe sahip olmasına ve Devrim ile Anadol gibi Türk otomobil üretimi girişimlerine rağmen sürekliliği sağlayamamış ve Cumhuriyet’imizin 100. yılına doğru ancak 2022 yılında TOGG ile Türkiye’nin ilk yerli elektrikli otomobili üretimine başlayabilmiştir.
Türkiye’de otomotiv sektöründe ilk adım 1954’te Tuzla Jeep Fabrikası kurulması ile atılmıştır. O zamanlar askeri cip ile kamyonet üretimi yapılıyordu. İlerleyen yıllarda ticari kamyon üretimine başlanıp, 1955 yılında kurulan Federal Türk Kamyonları A.Ş. ile kamyon montajı ve imalatına başlanmıştır. Daha sonra ise FORD ve KOÇ grubu birleşimiyle de OTOSAN kurulmuştur. Hatta OTOSAN, 1960 yılında günde 12 araç üretimine başlamıştır. Böylece, Türkiye’de otomotiv sektörü gelişmeye devam etmiştir.
Devrim
O günkü adı Eskişehir Devlet Demiryolları Fabrikası olan bugün Eskişehir’de faaliyet gösteren Tülomsaş’ta üretilen ve “Devrim” adı verilen otomobil, tarihe “ilk Türk otomobili” olarak geçmiştir. 1961 yılında o dönemin devlet başkanının emriyle Türkiye’nin otomobil üretimini başlatmak ve dışa bağımlılığı azaltmak amacıyla, Devrim Türkiye’de üretilen ilk yerli otomobil olma özelliğini taşıdı. Ancak, çok kısıtlı imkanlarla tasarlanıp geliştirilen ve yapımı 135 gün gibi kısa bir sürede gerçekleşen Devrim projesi 4 adetlik prototip üretimle sınırlı kalmış, bu ilk yerli otomobilin üretimine devam edilememiştir.
Anadol
Anadol, 1966’da Türk otomobil üretiminin ikinci önemli dönüm noktası olarak piyasaya sürüldü. Otosan firması tarafından üretilen ve fiberglas gövdeli, iki kapılı, bütün mekanik parçaları Ford’dan alınan, adı bir yarışma sonucu belirlenen bir otomobil olan Anadol ile Türk otomotiv endüstrisinde ilk kez kitlesel, seri üretime geçilmiştir. O dönemde Anadol’un yıllık üretimi 7 bin 200 adet düzeyindedir. Bu aracın üretimi 1982 senesine kadar devam etmiş ve bu yıldan itibaren üretimi sonlandırılmıştır. “Anadol” otomobili toplam 87 bin adet üretilmiştir. Anadol, Türkiye’de ve bazı yabancı pazarlarda popülerlik kazandı ve yıllarca üretildi. Bu başarı, Türkiye’deki otomobil üretiminde bir dönüm noktasıydı.
Yerli otomobil girişimleri
Anadol’dan sonra yeni bir döneme girilmiş ve Türkiye’de otomotiv sanayinin gelişimi asıl olarak montaj sanayi ile sürdürülmüştür. Bursa’da organize sanayi bölgelerinde 1971 senesinde faaliyete geçen ve Koç Holding ile İtalyan Fiat ortaklığıyla kurulan Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. (Tofaş) ve Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) ile Fransız Renault grubunun katılımıyla kurulan Oyak-Renault Otomobil Fabrikaları ülkemizde otomotiv sanayinin büyüyüp gelişmesinde etkili olan en önemli kuruluşlardır. Tofaş tarafından üretilen Murat 124, Murat 131, Şahin, Kartal ve Doğan gibi markalar ile Oyak-Renault tarafından üretilen Renault 12, Renault 9, Renault 11, Renault 19 ve Renault 21 gibi markalar 1970-1980’li yıllara damgalarını vurmuştur. Bu iki büyük kuruluş sayesinde, ana sanayi üretimi içinde otomotiv endüstrisinin payı büyük oranda artmıştır.
TOGG (Türkiye’nin Otomobili Girişimi Grubu)
Türk otomobil üretimi tarihindeki en önemli girişimlerden biri, Türkiye’nin Otomobili Girişimi Grubu (TOGG) tarafından gerçekleştirilmiştir. TOGG, 27 Aralık 2019 tarihinde yeni yerli elektrikli otomobil olarak kamuoyuna tanıtıldı ve Türkiye’nin ilk yerli elektrikli otomobilini üretmeyi amaçlayan bir projedir. 2022 Yılı Ekim ayının ortasında Bursa-Gemlik’teki fabrika inşaatı tamamlandı ve 29 Ekim 2022 tarihinde ilk TOGG üretim bandından “Anadolu Kırmızısı” rengiyle indi. Türkiye’nin Otomobili Girişimi Grubu, Türkiye’nin otomobil endüstrisini daha sürdürülebilir ve geleceğe yönelik bir şekilde şekillendirmeyi hedeflemektedir. Elektrikli otomobilin yanı sıra mobilite çözümleri de TOGG’un odak noktalarından biridir.
Cumhuriyet’imizin 100. yılını kutlayacağımız günümüzde; Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, sanayi mamulleri içinde “Otomotiv Endüstrisi”, 2023 Ocak-Eylül döneminde ve 2023 Eylül ayında Türkiye’de en fazla ihracat yapan sektör oldu. Otomotiv endüstrisi 2023 Ocak-Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre %14,8 artarak 25 milyar 620 milyon dolar, 2023 Eylül ayında ise %2,6 artarak 2 milyar 822 milyon dolar ihracat sağladı.
TÜİK verilerine göre fasıllar bazında en yüksek ihracat kalemi 2023 Ağustos ayı ve Ocak-Ağustos döneminde “Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları” oldu. 2023 Ocak-Ağustos dönemi “Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları” ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %93,5 artarak 20 milyar 201 milyon dolar, ihracatı %19,3 artarak 19 milyar 883 milyon dolar oldu ve yaklaşık 318 milyon dolar dış ticaret açığı verdi.
Türkiye otomotiv sektörü toplam pazarı, 2023 yılının Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %52, artarak 100.966 adet, üretim %1,3 artarak 130.545 adet ve ihracat %20,2 azalarak 77.208 adet oldu. İhracat değeri ise %4,1 oranında artarak 2 milyar 903 milyon dolar seviyesine ulaştı.
Türkiye’nin otomobil üretimi girişimleri, zaman içinde gelişen bir süreçtir ve ülkenin kendi otomobil markalarını yaratma çabaları devam etmektedir. Bu projeler, Türk otomotiv endüstrisini uluslararası arenada daha da rekabetçi hale getirmek ve dışa bağımlılığı azaltarak, cari açığı kapatmak amacı taşımaktadır.
